Er kerfið sanngjarnt, og hefur það gert það sem reiknað var með?

Hannes Hólmsteinn Gissurarsson skrifar afar athyglisverða grein í Frettablaðið þann 29.janúar í tilefni af úrskurði Mannréttindarnefndar Sameinuðu þjóðanna. Ég skil ekki alveg af hverju hann velur að gera mikið úr áliti minnihluta nefnadarinnar og láta eins og sá meirihluti sem skilaði sínu áliti hafi hreint ekki kynnt sér málið nógu vel. Kynnti þá minnihlutinn sér málið betur og því kannski marktækari? En nóg um það.

Það er alveg rétt hjá HHG að hér er náttúrulega fyrst og fremst um siðferðilega spurningu að ræða, þegar spurt er hvort rétt hafi verið að málum staðið þegar aflaheimildum var úthlutað í byrjun kvótakerfisins. Þegar ljóst var  að taka yrði upp kvótakerfi á botnfisk  á seinni hluta árs 1983 vegna ástands þeirra, getur vel verið að skynsamlegt hafi verið að láta, eða leigja þeim er  réru á þeim tíma fá  kvóta til þess að kippa ekki undan þeim atvinnuörygginu og þeim fjárfestingum sem þeir höfðu í lagt. Það er hinsvegar sama hvernig ég reyni að velta dæminu þá get ég hinsvegar ekki séð neina sanngirni í því að þessum mönnum var gefinn til framtíðar allur aðgangur að auðlindinni, og það væru þeir og þeirra afkomendur sem ákveddu fyrir hönd þjóðarinnar hverjir hefðu leyfi til veiða. Af  þeim þyrfti að kaupa réttindin á því verði sem þeir ákveddu.

Nú er það alls ekki svo að ég ég geti ekki unað þeim er fengu kvótann á sínum tíma þess. Þar eru margir sem hafa farið vel með og í raun farið með eins og til var ætlast, barist fyrir því að halda honum í sinni heimabyggð og sýnt ábyrgð gagnvart samfélaginu, dæmi um slíkt sér maður t.d í Vestmannaeyjum, þar hafa menn náð að standa saman þegar að var sótt eins og best sást í nýlegri tilraun þeirra Brims bræðra til yfirtöku á Vinnslustöðinni.þar létu menn ekki hátt verð glepja sig til sölu heldur hugsuðu um hag heimabyggðar.

Því miður hefur þetta ekki verið raunin allstaðar eins og best sést þegar nú berast okkur fréttir ofan af Akranesi þar sem nú er verið að segja upp öllu starfsfólki HB Granda og ástæðan sögð vera kvótaskerðingin, en hin raunverulega ástæða er náttúrulega að í staðinn fyrir að með stjórnina í því fyrirtæki fari útgerðarmaður með taugar til þess samfélags sem byggt hefur upp fyrirtækið, ráða nú þar fjárfestar sem engu láta sig skipta samfélagslega ábyrgð, heldur hugsa fyrst og fremst um ávöxtunarprósentu þess fjár sem þeir hafa í lagt. Það er greinilegt að kvótakerfi það sem við höfum nú búið við í 24 ár hefur ekki náð að standa undir þeim fjárfestingum sem þeir hafa lagt í , nema verið geti að þeir hafi dregið stóran hluta þess arðs út úr greininni. Hvað veit ég?Það sem gerst hefur á Akranesi er því miður ekkert einsdæmi, við sjáum byggðunum blæða um land allt , en einhverra hluta vegna virðumst við ekki hafa kjark í okkur til að ráðast að rótum vandans sem þessu hefur ollið. Upphaflega var kvótakerfinu ætlað að vera stjórntæki til að stjórna hversu mikið við veiddum, og var það vel.

 Það er kannski helsti gallin sem ég sé í grein HHG, að honum virðist vera gersamlega fyrirmunað að hugsa um hag heildarinnar.

“Takmarka varð aðganginn að miðunum, og hann var takmarkaður við þá, sem þegar höfðu nýtt sér aðganginn og fjárfest í skipum, veiðarfærum og eigin þjálfun og áhafnar sinnar. Þetta var eðlilegt. Þeir áttu allt í húfi. Hefðu þeir ekki fengið að sækja miðin áfram, þá hefði fjárfesting þeirra orðið verðlaus með einu pennastriki. Afkomuskilyrðum þeirra hefði verið stórlega raskað og að ósekju

Það er alveg rétt hjá honum að afkomuskilyrðum þeirra hefði verið raskað, og því var  gott að settur var kvóti þannig að þeir sem veitt höfðu fengu áfram til að sinna sinni vinnu, en það réttlætir ekki  gefa þeim kvótann um aldur og ævi. Hvað ætlar HHG nú að afhenda þeim sem standa eftir atvinnulausir víðsvegar um landið og misst hafa sína atvinnu vegna kvóta-kerfisins.þeim hinum sömu og fjárfest höfðu með sjálfum sér (sem er nú talsvert) í fiskvinnslunni. Þeir fá ekki lengur að sækja á sinn vinnustað, að ósekju.

“Þá vaknar auðvitað spurning, sem borin var upp við mannréttindanefndina: Hvað um þá, sem ekki höfðu stundað veiðar á upphaflega viðmiðunartímanum, en vilja nú hefja veiðar? Svarið er, að enginn bannar þeim að hefja veiðar. Þeir verða aðeins að kaupa sér aflaheimildir. Til er orðinn verðmætur réttur, einmitt vegna þess að hann er takmarkaður. Hann var áður verðlaus, af því að hann var ótakmarkaður”

Þegar lítið barn er spurt einhvers sem það getur ekki svarað vill svarið oft verða af því bara.það var það fyrsta sem mér datt í hug þegar ég HHG svarar þeirri spurningu sem borin var upp við mannréttindanefndina, og það næsta sem mér datt í hug. Ertu ekki að grínast í mér. það er aveg rétt hjá HHG að það er enginn sem bannar þeim að hefja veiðar, en það er hinsvegar ekki hægt að vera svo bláeygur sem HHG leyfir sér, að ímynda sér að að það sé yfirleitt mögulegt. Ég veit ekki hvernig hann hugsar sér að nýliðunin eigi að eiga sér stað.það er því miður ekkert aðeins í þessu máli,hversu bjartsýnir eða duglegir menn kunna að vera. Það er kannski minnsta málið að kaupa sér báti eða skip til veiðanna, en síðan er eftir að kaupa kvóta til að fá leyfi til að veiða fiskinn, og eins og HHG bendir réttilega á er hann orðinn verðmætur. Ekki vegna þess að þeir sem ráða yfir honum hafi gert neitt sérstakt til að auka verðmæti afurðanna, heldur er það vegna þess að á sínum tíma var hann afhentur þeim án endurgjalds, og loforði um að þeir skyldu eiga hann um aldur og ævi.Þeir ráða verðinu vegna þess að eiga aflaheimildina. Einhver sagði mér um daginn að ef þetta dæmi væri rétt reiknað ætti hvert kíló af kvóta í raun að vera á u.þ.b 550 kr , en er þess í stað 3300kr/kg þannig að það er ekkert skrýtið að menn treysti sér ekki í þetta dæmi.

 Nú má ekki skilja mig svo að ég trúi ekki á mátt einkaframtaksins og frjálsrar samkeppni, og fyrir mér er það skiljanlegt að þeir sem fengu úthlutðum kvóta til afnota á sínum tíma áttu það skilið í ljósi þeirrar aflareynslu sem þeir höfðu. Það hinsvegar að afhenda þeim kvótann til eignar finnst mér helst likjast því að ákveða að þeir sem byggt hefðu  hús Reykjavík á undanförnum árum fengju hér eftir gefnar þær lóðir sem verður úthlutað í framtíðinni  samræmi við byggingarmagn og það án þess að þeir þyrftu að borga gatnagerðargjöld. Vildu börn þeirra ekki stunda húsasmíði  gætu þau svo selt þær lóðir og gatnagerðargjaldið rynni til þeirra. Það fengju engir aðrir að byggja. Þetta hefur náttúrulega ekkert með einkaframtak eða frjáls viðskipti að gera.

Menn tala mikið um að kvótakerfið hafi orðið til þess að mikil hagkvæmni hafi náðst í rekstri veiðanna, en samt skuldar útgerðin sem aldrei fyrr. Hluti þeirrar hagkvæmni sem menn eru að tala um er að nú fara stærri og öflugri skip til þess að ná í stöðugt minnkandi afla, og það eru þessi stóru skip sem hafa stærsta hluta kvótans. Þessi skip eru búin botnvörpum sem skrapa upp botninn og eyðileggja þar með uppvaxtarstöðvar smáfisksins. Svo verða menn hissa þegar stofnarnir skila sér ekki!! Þeir sem minni bátanna eiga eiga og stunda mildari veiðiaðferðir eiga stöðugt erfiðara með að láta enda ná saman vegna þess hve hátt kvótaverðið er orðið og veiðigeta þeirra takmörkuð.Svo slæmt er ástandið að sjómenninir sem eru á bátunum verða sjálfir að taka þátt kaupum á þeim kvóta sem til ráðstöfunar er til að dæmið geti gengið upp.

Nei hafi einhvern tíma verið ástæða til að hinkra við og endurskoða þetta kerfi er það einmitt nú þegar það hefur sýnt sig svo rækilega að það er ekki að virka.